نساجی یا پارچه بافی عبارتست از هنر بافت که در آن برای تولید پارچه دو مجموعه مجزا از نخ‌ها و رشته‌ها که تار و پود نامیده می‌شوند در هم بافته شوند. رشته‌های تار در قطعه پارچه به صورت طولی و رشته‌های پود در عرض از این سو به آن سو می‌روند. دانش نساجی در مورد الیاف و نخ‌های کاربردی در صنایع نساجی پارچه‌های بافته‌شده، منسوجات بی‌بافت، پوشاک، کاربردهای نساجی در سایر صنایع روش‌های تولیدی و کنترل کیفی مرتبط به تحقیق می‌پردازد.
صنعت نساجی در کشورهای مختلف جهان با توجه به حجم مالی قابل توجه آن رونق زیادی دارد. مرز مشترک بین صنعت نساجی و صنعت پتروشیمی تولید الیاف و البته صنعت مواد شیمیایی مورد استفاده در بخش‌های مختلف صنعت نساجی است. الیاف به دسته ای از مواد گفته می شود که نسبت طول به عرض آنها زیاد بوده و خواص دیگری همچون استحکام، انعطاف پذیری و راحتی بسته به نوع محصول نهایی داشته باشد. الیاف به دو دسته کلی طبیعی و مصنوعی طبقه بندی می شوند.
نساجی به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در آن مواد خام با عمل ریسیدن و بافتن تبدیل به یک بافت یکدست و متصل به هم می‌شوند که به آن پارچه می‌گویند. سنتی ترین حالت بافتن از بر هم گذاشتن دو ردیف نخ به طور عمودی و افقی انجام می‌شود که به آنها تار و پود گفته می‌شود. تار رشته‌ای است که به شکل طولی استفاده می‌شود و پود رشته‌ی عرضی است.
قبلا در این صنعت فقط عمل تولید نخ انجام می‌شد اما امروزه آنقدر رشد کرده است که مجموعه‌ای از فعالیت‌ها از جمله تولید نخ، الیاف بی بافت، پارچه، رنگرزی و چندین عمل دیگر را شامل می‌شود. این فعالیت‌ها به دو صورت انجام می‌شوند که به آنها نساجی سنتی و نساجی صنعتی می‌گویند. بدون شک نساجی را می‌توان یکی از مهمترین صنایع در دنیا دانست چرا که مستقیما بر سلامت انسان تاثیرگذار هستند و یکی از پرکاربردترین کالاهای مصرفی محسوب می‌شوند.
نساجی سنتی
اگر عمل تولید نخ و پارچه توسط دست انجام شود به آن نساجی سنتی می‌گویند. معمولا از ابزار آلات فلزی در برخی مراحل این روش برای تولید پارچه استفاده می‌شود ولی نیروی محرک اصلی انجام کار انسان است.
از آن جایی که پوشاک یکی از نیازهای اولیه انسان است این نوع نساجی هزاران سال قدمت دارد. در دوران قبل یک عضو از خانواده وظیفه تولید پارچه را داشت و به همین دلیل نساجی به نسل‌های دیگر به عنوان یک ضرورت در زندگی آموزش داده می‌شد و از نزدیک با نهاد خانواده در ارتباط بوده است.
صنعت نساجی امروزه بسیار پیشرفته و بزرگ شده است و فعالیت‌های زیادی انجام می‌شود تا پارچه با بهترین کیفیت به دست مشتریان برسد. ماشین‌ها امروزه به طور خودکار فرآیند تولید نخ و پارچه را انجام می‌دهند. آزمایش‌های فنی روی کیفیت پارچه و انجام فعالیت‌هایی مانند پروسه های فرمالدئید اضافه کردن مواد باکتری کش، گرمادهی، رنگ کردن الیاف مختلف از مجموعه فعالیت‌هایی هستند که در این صنعت انجام می‌شوند.
صنعت نساجی در ایران
از جمله شهرهای مهم در این صنعت شهر یزد است که به قطب نساجی ایران نیز شهرت دارد. از جمله شهرهای بزرگ دیگری که در این زمینه فعالیت دارند می توان به اصفهان، مشهد، کاشان، خراسان، مازندران و گیلان اشاره کرد. از قدیم الایام این شهرها دارای فعالیت های گسترده ای در زمینه تولید انواع الیاف نساجی و منسوجات مختلف بوده اند.
صنعت سنگ شویی
پوشاک جین سنگشویی شده به این روش ظاهری کهنه پیدا کرده که از ویژگیهای بارز پوشاک جین است. از طرفی این پوشاک دارای ثبات رنگ عالی بوده و از نفوذ پذیری هوای مناسب نیز برخوردار است. سنگشویی فرآیندی است تخصصی که برای تثبیت رنگ پارچه های جین به کار می‌رود. در سنگشویی همانطور که از اسمش مشخص است فرآیند شست و شوی پارچه به کمک سنگ در دستگاه شست وشوی مخصوص انجام می شود.
فرآیند سنگشویی به نحوی است که در هنگام چرخش دستگاه سنگهای بزرگ داخل آن با کشیدن پارچه سبب ایجاد طرح و چروک در قسمتهای مختلف آن می‌شود و همچنین برخورد میان سنگ و پارچه ساییدگی روی سطوح پارچه به وجود می آورد که موجب رقم خوردن نقش ها و طرح های جدیدی در پارچه جین می‌شود. در فرآیند سنگشویی از انواع مواد شوینده و آنزیم سنگ شویی جهت ایجاد طرح های گوناگون بکار می‌برند.
امروزه مطابق با صنعت مد روز دنیا عمل ایجاد زاپ و پارگی روی سطح پارچه جین در فرآیند سنگشویی انجام می‌شود که کیفیت سنگشویی و محصول شسته شده مستقیما با مرغوبیت پارچه و مواد تشکیل دهنده آن ارتباط دارد. هرچه پارچه از الیاف کتان و پنبه بیشتری برخوردار باشد کیفیت شست نیز مطلوب تر و ایجاد زاپ و پارگی راحت تر و بهتر صورت می‌پذیرد.
عملیات سنگشویی علاوه بر زیبایی خاصی که به پارچه جین می‌بخشد و سبب ایجاد طیف رنگ های گوناگون در محصول نهایی می‌شود می‌تواند در نرم تر و لطیف تر شدن پارچه موثر باشد و انعطاف و استحکام پارچه را افزایش دهد. پارچه های جین را می‌توان متناسب با کیفیت آنها در طیف‌های رنگی گوناگونی شست که از رنگ به اصطلاح یخی تا رنگ سرمه‌ای سیر می‌توان انتظار داشت. درطی عملیات سنگ شویی ممکن است متناسب با ویژگی پارچه با آبرفت پارچه مواجه شویم.
آبرفت پارچه اصطلاحی است که به کوچک تر شدن پارچه پس از فرآیند شست وشو اشاره دارد که هر پارچه ای میزان آبرفت مخصوص به خود را دارد و این آبرفت ممکن است که در طول پارچه یا در عرض پارچه و یا در هر دو شاخصه اتفاق بیافتد. معمولا در پارچه های کشی و پنبه ای آبرفت بیشتری را نسبت به سایر پارچه ها شاهد هستیم.
البته معمولا پارچه‌های جین درجه یک خارجی نیز آبرفت بسیار زیادی مخصوصا در عرض پارچه دارند که با جمع‌تر شدن پارچه پس از عملیات سنگشور کش بسیار زیادی در پارچه به‌وجود می‌آید. در تولید محصول نیز باید به آبرفت پارچه توجه ویژه ای داشته باشیم و به منظور جلوگیری از بروز اشتباهات در برش و اندازه گیری محصول نهایی بهتر است ابتدا از پارچه مورد نظر خود یک نمونه از محصول هدف خود را تولید نماییم و پس از عملیات سنگشویی میزان دقیق آبرفت و کسر پارچه را محاسبه کنیم.
آبرفت پارچه ها علاوه بر جنس پارچه که رابطه مستقیمی با آبرفت آن دارد با نوع شست و رنگ شست و مواد و آنزیم به کار رفته و مدت زمان شست و شو در عملیات سنگشویی نیز مرتبط است. باید توجه داشت همواره در مصرف پارچه های جین هر طاقه را به صورت جدا برش زده و استفاده نماییم.
این مرحله پس از سنگشویی و با استفاده آنزیم سلولاز صورت می‌پذیرد. همانطور که می‌دانید آنزیم‌ها، موجودات زنده‌ای هستند که هنگام پرورش آنها، کافی است تغذیه آنها پس از بیدار شدن هم قابل استفاده باشد. در این فرآیند، آنزیم‌های سلولاز، لیف پنبه را می‌خورند و بعد از آن به خواب فرو می‌روند.
در محلول آبی و زمانی که PH محیط مناسب باشد، آنزیم بیدار می‌شود و سراغ خوراکش می‌رود و از آنجایی که قبلا آهار پارچه گرفته شده، سراغ لیف پنبه می‌رود. به موجب همین عملیات، فرآیند پُرزبَری صورت می‌گیرد. البته، آنزیم‌های مورداستفاده در سنگشویی پرزبری کمتری را انجام می‌دهند و بیشتر تمایل به استفاده از خود لیف پنبه دارند.
تاثیر انواع آنزیم ها
آنزیم‌ها دو نوع هستند اسیدی و خنثی که با استفاده از آنها که سطح لیف پنبه را به صورت تصادفی می‌خورند تا به سطح سفید مغز لیف برسند و با کمی دقت متوجه می‌شوید که این فرآیند شبیه عملیاتی است که توسط پوکه‌های سنگ انجام می‌شود. در واقع این فرآیند ناشی از اثر آنزیم و اصطکاک بین پارچه‌ها در اثر حرکت چرخشی دستگاه سنگشویی است؛ چراکه، آنزیم هنگام سایش از پتانسیل بالاتری برخوردار است و همان ظاهر و شید رنگی موردنظر را به پارچه می‌دهد.
وقتی پروسه آنزیم‌شویی تمام می‌شود طبق گفته‌هایی که در خصوص زنده بودن آنزیم‌ها گفته شد تخلیه آنها در اولویت قرار می‌گیرد. زیرا آنزیم حتی پس از غیرفعال شدن، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و موجب ایجاد پوسیدگی و پارگی در پارچه می‌شود. پس در این مرحله و پس از اتمام عملیات حتما باید آنزیم غیرفعال و یا خنثی شود.
این امر تنها در شرایطی که دما یا pH و یا هر دو بالا باشد صورت می‌گیرد یعنی با بخار بالای ۹۰ درجه‌سانتی‌گراد یا pH بالای ۹ توسط کربنات و یا هر دو مورد به صورت همزمان، خنثی‌سازی آنزیم انجام شود. اصولاً آنزیم‌های مورداستفاده برای سنگشویی رنگزاهای روشن دارای ۷-۵=pH می‌باشد.
اگر در pH خنثی از کربنات استفاده شود نیازی به انجام خنثی‌سازی نیست اما در هنگام استفاده از بخار باید حتما مرحله خنثی‌سازی انجام شود. جهت کمرنگ‌تر نمودن پارچه سنگشویی شده استفاده از آنزیم‌ها پیشنهاد نمی‌شود به این دلیل که سبب کاهش استحکام پارچه و پوسیدگی آن می‌شود.
می‌توان جهت رنگبری بیشتر از آب ژاول، پرمنگنات پتاسیم و آنزیم لاکاز استفاده نمود. با استفاده از پرمنگنات پتاسیم پارچه دارای شید آبی متمایل به طوسی می‌شود و دارای ته‌شید طوسی می‌گردد. شیدی که از آب ژاول گرفته می‌شود دارای ته‌رنگ آبی است و با سلولاز ته‌رنگ سبز پیدا می‌کند و توسط آنزیم لاکاز دارای ته‌رنگ زرد می‌شود.
منبع : tehranacid.com
